Wspomnienia pięknoducha Tom I

Wspomnienia pięknoducha. Część I: Jak to się wszystko zaczęło to pierwszy tom autobiograficznej sagi Tadeusza Cegielskiego — historyka, pisarza, badacza kultury i wolnomularza. Zapewne jednej z barwniejszych postaci polskiej inteligencji drugiej połowy XX wieku. Autor znany z doskonałej pamięci, zarazem krytycznego dystansu tak wobec świata, jak i siebie samego, powraca do rodzinnych korzeni. Te zaś w jego przypadku sięgają kilku krajów i narodowości: Austrii, Niemiec, Czech, Słowacji, Ukrainy i wreszcie Polski. Równocześnie jego przodkowie to reprezentanci wielu grup i warstw społecznych: od chłopów i plebejuszy, poprzez klasę intelektualną i burżuazję, po arystokrację. Ten nie tak częsty dar losu sprawił, że Cegielski spoglądać mógł na życie i ludzi z wielu perspektyw. Nie dał się nigdy zamknąć w takiej czy innej społecznej szufladzie czy kulturowej bańce.

Jego świat zaczyna się w powojennym Krakowie, ale dzieciństwo i młodość dzieli między Warszawę i Gorlice. Gorlice to niewielkie miasto na południu kraju, w którym ojciec matki, Franciszek Rziha, budował przed wojną przemysł naftowy, zaś jej przyszły, urodzony we wsi Moszczenica mąż, Longin Cegielski pobierał nauki w gorlickim gimnazjum. Szkoła to kluczowy zresztą temat. Autor Wspomnień pięknoducha opowiada o „magicznym pudle szkoły”, w którym nie tylko rodziły się pierwsze miłości, a uzdolnieni matematycznie lub sportowo koledzy niezwykle wysoko ustawiali poprzeczkę sukcesu. Tutaj kształtowały się charaktery, a uczniowskie wybryki przybrać mogły formę świadomej kontestacji.

Cegielski nie konstruuje własnego pomnika, lecz układa z fragmentów pamięci barwną mozaikę epoki — pełną ciepła, humoru i autoironii. W jego wspomnieniach codzienność staje się materią refleksji o tożsamości, wolności i dojrzewaniu do myślenia „po swojemu”. Wspomnienia pięknoducha to nie tylko podróż przez prywatną pamięć, lecz także kronika formowania się pokolenia, które uczyło się wolności wbrew ograniczeniom czasu i miejsca: w kraju po wschodniej, zniewolonej stronie „żelaznej kurtyny”. Granicy przecież na różne sposoby przekraczanej lub omijanej.

Najważniejsza część relacji autora dotyczy związków uczuciowych i przyjacielskich, które jak podkreśla, zawsze nadawały sens i kierunek jego życiu. Cegielski znalazł oryginalny sposób sportretowania bliskich mu kobiet i mężczyzn. Poświęconą im część wspomnień zatytułował Miłości i przyjaźnie wedle adresów. Jest tych adresów i miejsc osiem, przy czym jeden, ul. Korczyńska w Warszawie, pojawia się dwukrotnie.

Swoją opowieść „wrzucony w dorosłość” w 1968 roku bohater doprowadza do początków III Rzeczypospolitej przełomu lat 80. i 90. Pokazuje od kulis ważne lub charakterystyczne dla czasu wydarzenia, łącznie z narodzinami mafii pruszkowskiej, którym przyglądać się mógł z niewielkiego dystansu, a które poddał naukowej analizie (sic!). Przygotowywany aktualnie do druku tom drugi Wspomnień pięknoducha, o porównywalnej do tomu pierwszego objętości, opowiada o dwóch najważniejszych dla autora doświadczeniach: obu państw niemieckich, NRD i RFN, oraz wolnomularstwu, czyli masonerii.
Książka napisana lekkim powieściowym piórem porywa nas również – co stanowi o jej wyjątkowości – równoległą opowieścią w sferze wizualnej. Liczba ilustracji – barwnych i czarnobiałych – dorównuje niemal liczbie stron. Mamy tu fotografie, rysunki, plakaty, skany dokumentów i takich drobiazgów, jak zachowane bilety na polskie koncerty grup „The Animals” (1965) i „The Rolling Stones” (1967).